Telefoons van rijksambtenaren kunnen in de toekomst alleen vooraf toegestane apps draaien. Dat beleidsdoel kondigde staatssecretaris Van Huffelen aan in een beslisnota die dinsdag naar de Tweede Kamer is gestuurd. 

De aanleiding is het TikTok-verbod dat de Verenigde Staten en de Europese Unie recent hebben ingevoerd. Er zijn namelijk zorgen over de banden van TikTok met de Chinese overheid en de agressieve manier waarop de app data verzamelt, vaak zonder toestemming van de gebruiker. 

Het gaat om locatiegegevens, toetsaanslagen en zelfs biometrische data, zoals blauwdrukken van je gezicht en je stem. In het verleden hebben werknemers van TikTok dit soort data ingezet om journalisten te bespioneren. 

Waarom geen TikTok-verbod, maar wel een lijst met toegestane apps?

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties laat in een reactie weten dat de lijst met toegestane apps een maatregel is tegen het ongewenst delen van informatie. Apps in het algemeen verzamelen veel gegevens, waardoor deze in handen kunnen komen van bedrijven en overheden. Het ministerie: “Bij apps uit een land met een offensief cyberprogramma tegen Nederland en/of Nederlandse belangen is dit onwenselijk. (...) Er is een verhoogd spionagerisico.” 

Het voornemen om alleen vooraf gescreende apps toe te staan op overheidstelefoons, gaat veel verder dan een TikTok-verbod. Door toegang te beperken tot een lijst met veilige apps, voorkomt de overheid dat rijksambtenaren onbedoeld apps installeren die onderdeel zijn van een spionagestrategie van landen als Rusland, China en Noord-Korea. 

Met meer dan twee miljoen apps in de app stores van Apple en Google is het makkelijker om een lijst met apps te maken die veilig zijn, dan om alle apps te checken op banden met agressieve regimes.  

Voordat de staatssecretaris het nieuwe beleid aankondigde, vroeg ze de AIVD om advies. In een beschouwing schreef de veiligheidsdienst: “Vaak hebben statelijke actoren uit landen met een offensief cyberprogramma verregaande mogelijkheden om toegang te verkrijgen tot gegevens die in beheer zijn bij bedrijven uit dat land. (…) Dergelijke spionageoperaties vinden veelvuldig plaats.”

Klokkenluider Edward Snowden, die in 2013 onthulde dat Amerikaanse en Europese veiligheidsdiensten hun eigen burgers bespioneerden, trok eerder aan de bel over de selectieve aandacht voor TikTok. “Het uitsluitend aanpakken van TikTok, alleen omdat het uit China komt, is de compleet verkeerde zet. (...) Maak het systematisch en exploitatief verzamelen van privégegevens van mensen onwettig. Onder *elke* vlag”

TikTok stuurt gebruikersdata naar China

TikTok verzamelt doorlopend data over wat gebruikers interessant vinden. Deze data is extreem waardevol voor veiligheidsdiensten en propaganda-operaties. En het hoofdkantoor van ByteDance, het moederbedrijf van TikTok, is gevestigd in Beijing, China. De Chinese overheid bezit zelfs een minderheidsbelang en bestuurszetel (en dus invloed) in het bedrijf. De invloed op ByteDance gaat verder dan bij andere Chinese techbedrijven.

In de éénpartijstaat China is het hoe dan ook onmogelijk om te opereren zonder goedkeuring van de Chinese Communistische Partij (CCP). Als overheidsfunctionarissen toegang eisen tot alle data van gebruikers buiten China, dan hebben de eigenaren geen andere keuze dan medewerking te verlenen, of represailles tegemoet te zien. 

Het zou niet de eerste keer zijn dat medewerkers of eigenaren van Chinese techbedrijven in de problemen komen. Multimiljardair Jack Ma, de founder van internetbedrijf AliBaba, verdween maanden van de radar nadat hij in een toespraak kritiek had geleverd op de CCP. Toen hij weer opdook, was dat om aan te kondigen dat hij de controle over zijn bedrijf opgaf.

Cybersecurity-expert en voormalige assistent-professor Michael Lammbrau beschrijft TikTok dan ook als een Trojaans Paard, omdat het gevoelige data naar China stuurt. Lammbrau: “TikTok heeft de mogelijkheid voor surveillance en beïnvloeding, gefinancierd en ondersteund door de Chinese overheid”  Het is dan ook niet voor niets dat staatssecretaris Van Huffelen gebruik van de app ontraadt en dat andere landen TikTok hebben verboden. Juist omdat de app zo geliefd is, maakt een constante risicoanalyse zo urgent. Want bij gebruik van TikTok is de invloed van de Chinese Communistische Partij nooit ver weg.