Raisa’s zomercolumn: ‘Eng, zo veel als de staat over mij wil weten…’

Raisa’s zomercolumn #9

Vaak wordt gezegd dat Nederland zich richting een controlestaat beweegt – of dat misschien zelfs al wel is. Het leek mij interessant om deze these te testen: wat weet de overheid eigenlijk over mij? Of, wellicht nog interessanter, hoe veel wil de overheid over mij weten? Wat betreft die laatste vraag besloot ik daarom de proef op de som te nemen en het volledige overzicht van over mij gedeelde persoonsgegevens uit het bevolkingsregister (BRP) op te vragen. Sinds 1 maart 2022 is het wettelijk vastgelegd dat iedereen inzage kan vragen in deze over hem of haar opgevraagde gegevens door de overheid. Het overzicht dat je ontvangt, geeft aan welke overheidsinstanties op welk moment inzage hebben gevraagd in jouw gegevens.

Ik deed de aanvraag eind vorige week en kreeg al vrij snel, begin van deze week, een reactie – wellicht een van de voordelen van het goed uitgeruste Nederlandse bureaucratisch apparaat. De gemeenteambtenaar die contact met mij opnam had, in zijn woorden, ‘een zeer uitgebreid overzicht’ ontvangen van de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RVIG). Zelfs zo uitgebreid dat hij mij vroeg om naar het gemeentehuis te komen om het overzicht persoonlijk in ontvangst te nemen. Want, zo voegde hij toe, het gaat toch om vertrouwelijke informatie. Daar kwam bij dat het vrijwel onmogelijk leek een bestand van deze omvang per e-mail te doen toekomen. Mijn interesse, maar ook mijn wantrouwen, was vanaf dat moment extra gewekt: waarom zou er zo’n groot overzicht van over mij opgevraagde gegevens beschikbaar zijn?

Het overzicht dat ik uiteindelijk in handen kreeg, liegt er niet om. Er waren enkele – naar in aanneem routinematige – verzoeken van onder andere de gemeente waar ik woon, bevolkingsonderzoeken en het CBS. In al die gevallen bleef het overigens beperkt tot het opvragen van basale gegevens, zoals mijn BSN-nummer en geslacht. Daarnaast waren er ook verklaarbare verzoeken van bijvoorbeeld het UWV en de Zorgverzekeraar, waar het ook om enkele basale gegevens ging.

Opvallend wordt het wanneer ik aankom bij een aantal verzoeken die zijn ingediend door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Bij deze verzoeken werden bovendien ook gegevens opgevraagd van mijn ouders en kinderen (die ik niet heb overigens). Ten eerste rijst de vraag waarom deze instanties überhaupt inzage zouden willen verkrijgen in mijn gegevens. Ten tweede, waarom dan ook de gegevens van mijn ouders? Ik woon al ongeveer tien jaar niet meer thuis en zij zijn op geen enkele wijze voor mij verantwoordelijk.

Daar blijft het echter niet bij. Echt merkwaardig wordt het wanneer ik aankom bij het onderdeel Politie/Marechaussee. Deze overheidsdiensten bleken specifiek zeer in mij geïnteresseerd. Tot maart 2022 zijn er enkele aanvragen, maar vanaf maart 2022 neemt dat aantal en de frequentie van opvragen sterk toe: zeer vaak wordt er vanaf dat moment informatie over mij opgevraagd uit dit systeem. Gemiddeld gaat het, vanaf dat moment, om gemiddeld één aanvraag per drie dagen. Vorige week nog werd in totaal zes keer inzage gevraagd in mijn gegevens door politie of marechaussee. Ook hier bleef het niet beperkt tot een klein overzicht basale gegevens, maar werden ook specifieke gegevens en gegevens van mijn ouders, kinderen en partner opgevraagd.

Ik vind dit alles niets minder dan bizar: als ik op dit overzicht zou afgaan, zou ik bijna gaan vermoeden dat ik een draaideur-crimineel ben die geregeld met justitie in aanraking komt. Maar dat is niet het geval. Sterker nog, sinds maart 2022 heb ik welgeteld één parkeerboete ontvangen. Daar blijft het bij. Dit doet bij mij sterk het vermoeden ontstaan dat deze gegevens worden opgevraagd vanwege mijn publieke profiel en het (activistische) werk dat ik doe. Dat wordt ook bevestigd wanneer ik inzoom op enkele specifieke data uit het overzicht. Zo wordt in de dagen na de veel gewraakte uitzending van Ongehoord Nieuws van 15 september 2022 maar liefst 21 (!) keer verzocht om mijn gegevens door politie en marechaussee.

Ongelofelijk. Als je kritiek hebt op de overheid of een onwelgevallig standpunt inneemt, zijn politie en marechaussee kennelijk ineens zeer in jou en in je familie geïnteresseerd. In de voormalig Sovjet-Unie was het bekend dat dissidenten in de gaten werden gehouden door de overheid, maar in een democratische rechtsstaat – zoals we ons land nog steeds graag noemen – zou ik mogen verwachten dat overheidsinstanties in het algemeen en politie en marechaussee in het bijzonder mij met rust zouden laten. Dat laatste is dus niet het geval, dus laat dit een les zijn: als je net als ik kritisch bent op de overheid en een politiek-incorrect standpunt huldigt worden er kennelijk allerlei mechanismen in werking gesteld en word je als een crimineel behandeld. U bent gewaarschuwd!

Raisa Blommestijn is jurist en filosoof. Ze promoveerde op een proefschrift over de Weimarrepubliek en het verval van de democratische staatsvorm. Sinds september 2022 presenteert ze Ongehoord Nieuws. Deze zomer schrijft ze elke week over wat haar bezighoudt en wat haar opvalt in de maatschappij.

Hoofdafbeelding: Cover van klassieke dystopische toekomstroman door George Orwell: ‘1984’