‘Degrowth: met sneltreinvaart naar de rand van de afgrond’

Auteur: Michiel Dubbeldam

Steeds vaker zie ik pleidooien voor degrowth, een doelbewuste inkrimping van onze economie. Volgens voorstanders is dit de enige manier om klimaatverandering af te wenden. De huidige GroenLinks/PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans sprak eerder op een degrowthconferentie en in maart dit jaar bracht die partij deze twijfelachtige retoriek naar de Tweede Kamer. Maar degrowth is volgens mij gevaarlijk, behalve voor de linkse elite die ervan profiteert.

Degrowth stelt dat de mens het overgrote deel van klimaatverandering veroorzaakt met de uitstoot van broeikasgassen zoals CO2 en methaan. Een goedlopende economie zorgt voor meer uitstoot, en dus voor meer klimaatverandering. Het stoppen van economische ontwikkeling zou de uitstoot zeer snel doen dalen en daarmee klimaatverandering stoppen. Kort samengevat is de redenering: minder welvaart = minder uitstoot = minder klimaatverandering. 

Alles gaat ervan uit dat klimaatverandering het allerergste is wat de mens kan overkomen en dat er zonder uitstoot van broeikasgassen geen opwarming zou zijn. Beide aannames zijn zeer betwist. Zo is de mens al eeuwen in staat zichzelf aan te passen aan een veranderend klimaat. Neem bijvoorbeeld het Middeleeuws klimaatoptimum. Toen was het aanzienlijk warmer op het noordelijk halfrond dan nu het geval is. Of neem een zeer koude periode, zoals de kleine ijstijd. In deze periode lag de gemiddelde temperatuur tot wel twee graden onder het gemiddelde, met grote sneeuwstormen en strenge winters. 

Stel dat men toch overgaat tot het saboteren van economische groei. Dan brengt dit allerlei gevolgen met zich mee. Economische ontwikkeling zorgt voor meer uitstoot, maar het helpt ook bij het oplossen van dringende maatschappelijke problemen.

Hoe werkt dit precies? Hier is een voorbeeld. In het midden van de twintigste eeuw leken in Azië gigantische hongersnoden te ontstaan. Het leven van miljoenen mensen stond op het spel. Maar door de ontdekking van nieuwe meststoffen en insecticiden werd de oogst sterk vergroot. Een typische economische ontwikkeling die miljoenen van de dood heeft gered. 

Een ander voorbeeld is Israël. Daar is het zo droog dat er geen meren zijn waar het drinkwater vandaan kan komen. Door economische vooruitgang is er nu drinkwater voor de volledige bevolking. Dit alles dankzij nieuwe ontziltingstechnieken die zout zeewater drinkbaar maken. Nu kunnen Israeli’s toch water uit de kraan drinken, iets wat alleen mogelijk is dankzij het financieel belonen van innovatie door de markt.

Als je in de onder- of middenklasse zit, gaan veel kansen verloren als degrowth wordt ingevoerd. Het kapitalisme is de grootste garantie op welvaart die de wereld tot op de dag van vandaag heeft voortgebracht. Empirisch bewijs is er te over; kijk bijvoorbeeld naar het gigantische welvaartsverschil tussen Noord- en Zuid-Korea. 

Terwijl in het Noorden nog regelmatig hongersnoden voorkomen en de medische zorg tot niet veel meer in staat is dan het gipsen van een gebroken been, is Zuid-Korea één van de meest welvarende landen van Azië. Deze verschillen gelden alleen voor de normale bevolking. De Noord-Koreaanse elite leeft in weelde.

Terug naar de twee Korea’s. Het BBP per capita, beter bekend als het inkomen per inwoner, bedroeg in het kapitalistische Zuid-Korea in 2022 45 467 Amerikaanse dollar. Vergelijk dit eens met het communistische Noorden, waar de meest recente cijfers uit 2015 wijzen op een BBP per capita, gecorrigeerd voor het prijspeil, van 1700 Amerikaanse dollar. In het zuiden is men gemiddeld 25 keer rijker. Als we de kapitalistische vooruitgang terugdraaien in het Westen, kunnen er hier Noord-Koreaanse toestanden uitbreken. Iets dat de elite als laatste zou voelen, en misschien wel baat bij heeft.

Het is ironisch dat de welvaart van het kapitalisme de degrowth beweging mogelijk heeft gemaakt. Alleen in kapitalistische landen zijn er protestgroepen die vinden dat de welvaart niet goed genoeg verdeeld is, of dat het allemaal wel een beetje minder kan. 

In Cuba en Noord-Korea bestaan dit soort bewegingen niet omdat het voor de mensen daar een droom is om een inkomen te verdienen waarmee ze hun familie op een enigszins normale wijze kunnen onderhouden. Cubanen en Noord-Koreanen riskeren geregeld hun leven om te ontsnappen naar het welvarende Westen. 

Ondertussen pleiten politici hier voor het afschalen van kapitalisme, zich niet realiserend wat dit allemaal met zich meebrengt voor de gewone bevolking. Zelf plukken zij gretig de vruchten van de economische groei. Zo vliegen je bij iedere internationale klimaatconferentie de privéjets om de oren, waarna men vervolgens een vurig betoog houdt over hoe het allemaal een beetje minder mag.

Een voorbeeld van dichter bij huis is Johan Vollenbroek. Hij strijdt tegen de economische vooruitgang voor anderen, terwijl hij zelf zijn schaapjes al lang op het droge heeft. Onderzoeksjournalist Arno Wellens toonde aan dat Vollenbroek ondertussen bijna miljonair is geworden. Maar gunt hij anderen ook een kans op succes?

Vollenbroek vocht succesvol het Nederlandse stikstofbeleid aan bij de rechter en dwong een vergunningenstop af. Hierdoor moesten veel bedrijven hun werkzaamheden stilleggen. Minder huizen, duurder voedsel en een gebrek aan nieuwe, goedkopere oplossingen zorgen ervoor dat veel gewone Nederlanders in de problemen komen of zelfs in armoede belanden.

Ook bij politieke partijen zien we dat de mensen met het meeste geld het hardste ageren tegen economische groei. GroenLinks, de partij die degrowth naar de Tweede Kamer bracht, heeft over het algemeen erg welgestelde kiezers. In 2012 hoorde bijna 40% van hun kiezers bij de rijkste kwart van Nederland.  Ook blijken ze extreem veel te vliegen. Terwijl de GroenLinks-stemmer geniet van een duikvakantie op de Malediven of een safari in Afrika, kan de gewone Nederlander zijn rekeningen niet meer betalen. 

In Zwitserland werden tijdens een referendum ingrijpende klimaatmaatregelen afgeschoten. Andere landen durven een referendum vooralsnog niet aan. De arbeidersklasse probeert zich omhoog te werken, en zal degrowth nooit ondersteunen, omdat dit hun kansen op een beter leven saboteert.

Fantaseren over degrowth doet het ongetwijfeld goed tijdens een elitaire bijeenkomst met quinoasalades, avocado’s en mocktails. Maar voor normale mensen wordt het leven steeds duurder. In de echte wereld is economische groei nodig, niet alleen voor de levensstandaard, maar ook om hongersnoden te voorkomen en drinkwater beschikbaar te maken. Daarom is de wereldbevolking niet gebaat bij economische krimp, maar bij groei.

Michiel Dubbeldam is student Bedrijfseconomie in Tilburg.

Hoofdafbeelding: ANP / Robin Utrecht – Den Haag, 22 augustus 2023: Frans Timmermans in gesprek met partijleden GroenLinks en PvdA