Een Zuid-Afrikaanse speciale onderzoekscommissie naar corruptie en zelfverrijking onder voormalig president Jacob Zuma heeft het eerste deel van een driedelig eindrapport gepresenteerd. In het rapport schrijft de commissie dat Zuid-Afrika kampt met wijdverbreide omkooppraktijken waardoor private bedrijven zich kunnen verrijken aan lucratieve aanbestedingen, zonder hiervoor een degelijke tegenprestatie te hoeven leveren. Zuma was president van 2009 tot 2018 en wordt nu achtervolgd door beschuldigingen van persoonlijke verrijking.
Commissie Zondo
De commissie, die in 2018 werd opgericht onder leiding van hoge rechter Raymond Zondo, hoorde ongeveer driehonderd getuigen in drie jaar tijd, en probeerde inzicht te krijgen naar steekpenningen rond aanbestedingen van verschillende staatsbedrijven, waaronder de luchtvaartmaatschappij South-Africa Air en het noodlijdende energiebedrijf Eskom. Ook concludeert de commissie dat de verwaarlozing en opzettelijke herstructureringen binnen toezichtorganen gedurende Zuma’s ambtstermijn hebben bijgedragen aan een klimaat waarin private belangen een te grote invloed konden hebben op publieke aanbestedingen. Een ‘’cultuur van angst en pesterijen’’ bij de Zuid-Afrikaanse belastingdienst zorgde ervoor dat personen die op wilden treden tegen corruptie bot vingen bij hun leidinggevenden.
State capture
Tevens keek de commissie naar de invloed van drie Indiase broers, Atul, Ajay en Rajesh Gupta, die in de jaren ’90 een zakenimperium hebben opgebouwd, worden al langer beschuldigd van ‘’state capture,’’ oftewel het op corrupte wijze verkrijgen van verregaande invloed op de overheid. De broers gebruikten aanbestedingscontracten met staatsbedrijven om miljoenen weg te sluizen naar hun eigen rekening. Toen zij hiervoor het mikpunt werden van de media namen ze een Brits PR-firma in dienst, genaamd Bell Pottinger. Deze firma zette door middel van nepaccounts op sociale media een campagne op waarin werd gesteld dat de Gupta’s het slachtoffer waren van rancuneuze blanke kapitalisten. Bell Pottinger viel in 2017 om als gevolg van deze openbaringen.
Jacob Zuma, 79 jaar, heeft zelf geen formele opleiding gevolgd en wordt door critici al langer beschuldigd van corruptie. Zuma was aanvankelijk bereid om gehoord te worden door de Zondo commissie. Na een paar dagen te zijn verschenen, weigerde Zuma echter verdere samenwerking. Hiervoor werd hij in juni 2021 veroordeeld voor minachting van het hof. Tijdens de zittingen die hij wel bijwoonde, probeerde Zuma de commissie ervan te overtuigen dat hij het slachtoffer was geworden van internationale samenzweringen tegen zijn presidentschap. Zuma’s veroordeling leidde tot rellen in de KwaZulu-Natal, de provincie waar zijn eigen Zulu-stam de meerderheid vormt. De gang van zaken is pijnlijk voor het ANC, de partij waarvan zowel Zuma als Ramaphosa lid zijn. Het ANC heeft Zuid-Afrika sinds 1994 ononderbroken heeft bestuurd, maar moet nu de corruptie uit eigen gelederen onder ogen zien.