‘Poetin zet Westen klem met petrodollar’

Een oorlog wordt lang niet alleen op het slagveld gevoerd. Dat bewijst het “zwaarste sanctiepakket ooit” dat tegen Rusland na de invasie in de Oekraïne is afgekondigd. Inbeslagnames van eigendommen en het blokkeren van een aantal Russische banken van het SWIFT-betaalsysteem, waarmee internationaal betalingsverkeer wordt gefaciliteerd, behoren tot de geweldloze strijdmethoden. Alle strafmaatregelen om Rusland en diens leiderschap financieel en economisch zo zwaar mogelijk te maken, kennen echter ook een keerzijde die als een boemerang terugkomt in het gezicht van het Westen. Rusland werkt namelijk al jaren aan een zo onafhankelijk mogelijke economie, de les nadat de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama in 2014 sancties tegen Rusland afkondigde vanwege diens annexatie van de Krim. 

Door sancties tegen de Russische economie verloor de waarde van de Russische munt, de roebel, sinds begin van dit jaar zo’n beetje de helft van zijn waarde. In een reactie hierop heeft Rusland aangeven dat het de ‘onvriendelijke landen’ die Rusland dwarsbomen terwijl ze Oekraïne financieren en bewapenen, voortaan in roebels wil laten betalen voor hun gas- en olieleveringen. Het is duidelijk waarom: het stut de roebel en beschermt de Russen tegen enorme financiële problemen. Het Kremlin kan de dollars en euro’s die het voor zijn grondstoffen krijgt bovendien nergens uitgeven noch veilig stallen.

De weerstand om met deze eis in te stemmen lijkt groot. De Duitse minister van Economie Robert Haback noemde het op 28 maart “contractbreuk” en zei namens de G7 niet akkoord te zullen gaan. Het Kremlin gaf daarop aan graag te willen leveren, maar niet aan liefdadigheid te zullen doen. De gaskraan zou met zekerheid worden dichtgedraaid wanneer er niet aan de eis zou worden voldaan. Poetin heeft het aardgasbedrijf Gazprom en de Russische centrale bank opdracht gegeven om per 1 april plannen aan te leveren om de betaling in roebels te kunnen realiseren. 

De verwachting is dat er met de eis zal worden ingestemd omdat het westen geen onderhandelingspositie heeft. Het Europese continent is voor veertig procent afhankelijk van het Russische gas. Bij het dichtdraaien van de gaskraan exploderen de Europese energieprijzen waarna de EU- economieën vastlopen met faillissementen en een ongekende recessie tot gevolg. 

De onmogelijkheid om de Russische eis te negeren, heeft belangrijke consequenties voor de status van de dollar die aan de grondslag ligt van het huidige financiële systeem. 

De dollar ontleent al tientallen jaren zijn macht aan zijn status van ‘wereldmunt’: de meeste internationale transacties worden in dollars verrekend. Vrijwel alle landen hebben een permanente vraag naar dollars om andere goederen op de internationale markt te kunnen kopen. 

In het verleden heeft er een verandering plaatsgevonden die belangrijk is voor de huidige situatie. Sinds de Verenigde Staten in de jaren zeventig, vanwege kosten van de oorlog in Vietnam en het ruimtevaartprogramma, geen vaste hoeveelheid goud meer belooft om het gewicht van zijn munt te garanderen, wordt die waarde op een andere manier gewaarborgd. In ruil voor onbeperkte toegang tot het Amerikaanse wapenarsenaal stemt Saudi-Arabië er mee in om zijn olie voortaan alleen nog maar in dollars te zullen verkopen. Doordat dat land veel macht heeft in de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) gaan de overige olieproducenten ook akkoord. Men noemt dit principe de ‘petrodollar’.

Washington kan sindsdien zoveel geld uitgeven als het wil. En doet dat dan ook met zo’n $1,4 miljard dollar per dag te veel. Normaliter zou door het continue uitprinten van geld de waarde van al het bestaande geld verwateren en de koopkracht van de inwoners van dat land verdampen. De dollar behoudt echter zijn waarde dankzij de externe vraag naar de munt: er zijn immers altijd landen die dollars nodig hebben en de vers uitgegeven schulden gretig opkopen.

Het petrodollar systeem dat aan de dominantie van de dollar ten grondslag ligt, houdt de eeuwig oplopende schuld van de Verenigde Staten theoretisch behaphaar. Deze is inmiddels opgelopen tot een recordhoogte van dertig biljoen (een drie met dertien nullen). Het maakt het bovendien mogelijk de grootste strijdmacht ter wereld te betalen. Wanneer het bezit van dollars voor andere landen niet meer noodzakelijk zou zijn om internationale handel te verrichten, zou de vraag ernaar instorten. Washington heeft in dat geval niet meer de mogelijkheid om ongebreideld dollars bij te kunnen drukken zonder de waarde van hun munt en daarmee de macht hun land aan te tasten. Het voorbestaan van de petrodollar is daarom van levensbelang voor het in stand houden van hun ‘wereldmacht-status’. Ter illustratie: het bedreigen daarvan was een van de heimelijke redenen dat de Iraakse president Saddam Hoessein van zijn troon werd gestoten. Hij kondigde begin deze eeuw aan om zijn olie voortaan alleen nog in euro’s te willen verkopen. Hetzelfde lot was de Libische president Muammar Kadhafi beschoren toen hij voorstelde om de grondstoffen van het Afrikaanse continent niet meer voor uitgeprinte dollars maar voor harde grondstoffen (goud) te willen leveren.

China en Rusland klagen al jaren over het feit dat de dollar niemand anders dan Washington dient. De Russische president Vladimir Poetin spreekt in juni 2019 over de Amerikaanse munt als een politiek pressiemiddel van Washington: “[It] has turned into an instrument of pressure by the country of issue on the rest of the world”. Een aantal landen heeft de laatste jaren daarom het heft in eigen handen hebben genomen om minder afhankelijk van de dollar te zijn. Via alternatieve betalingssystemen kan in de eigen valuta worden afgerekend. Daardoor kunnen sancties worden omzeild en kan onderling handel worden gedreven zonder de noodzaak voor dollars. De recente geopolitieke spanningen en de daaropvolgende sancties hebben dat proces in een stroomversnelling gebracht. Een aantal van de belangrijkste ontwikkelingen die de petrodollar bedreigen zijn: 

• Saudi-Arabië heeft aangegeven te overwegen om ook Chinese yuan te zullen accepteren voor een deel van hun olieverkoop aan China.
• Rusland overweegt om bitcoin en goud te zullen accepteren als betaling voor olie- en gasleveringen.
• De Euraziatische Economische Unie (EAEU) heeft aangekondigd samen met China een afhankelijk internationaal monetair financieel systeem op te zullen zetten.
• India is een roebel-roepie betalingssysteem aan het opzetten.

De verkoop van Russische olie en gas in onder andere roebels past in een bredere internationale trend van de-dollarisatie en is één van de dominostenen die de het voorbestaan van de petrodollar bedreigen. Met de sancties tegen Rusland schieten de Verenigde Staten (en de Europese Unie) zich in eigen voet. Zelfs bij een Russische terugtrekking komt het Westen niet als overwinnaar uit de strijd en blijken de dagen van de onfeilbare dollar geteld.