Binnen de NPO is er sprake van een woke-schrikbewind

Door Bauke Geersing, oud NOS-directeur
 
Op 20 december 2022 besloot de Raad van Bestuur Nederlandse Publieke Omroep (verder: RvB) Omroep Ongehoord Nederland (verder: ON!) voor de tweede keer een sanctie op te leggen. Dat was gebaseerd op de opvatting van die RvB dat ON! onvoldoende uitvoering geeft aan de bereidheid tot samenwerking. In deze bijdrage wordt die beslissing geanalyseerd.

De RvB heeft een bevoegdheid om een financiële sanctie op te leggen als hij meent een omroep onvoldoende uitvoering aan de bereidheid tot samenwerking geeft. Hij meent een discretionaire bevoegdheid te hebben en op grond van een eigen beoordeling te kunnen vaststellen of daarvan sprake is.

Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat sprake is van een open norm en niet eenduidig vooraf is aan te geven wanneer een sanctie kan worden toegepast. Dat betekent dat de wetgever grote zorgvuldigheid en evenwichtigheid vraagt van de RVB bij het toepassen van deze bevoegdheid.

De suggestie van de RvB dat hij op basis van eigen inzichten kan bepalen of die bereidheid er wel of niet voldoende is, klopt niet. Dat is een lichtvaardig, arrogant en onjuist standpunt, in strijd met de Mediawet en de wetsgeschiedenis
Alvorens de RvB een dergelijk standpunt kan innemen moet hij een aantal stappen nemen, hij behoort de beginselen van behoorlijk bestuur in acht te nemen.

Dat betekent in de eerste plaats een zorgvuldige voorbereiding waarin alle relevante feiten duidelijk moeten zijn, waarbij geen sprake mag zijn van vooringenomenheid. De bevoegdheid tot het opleggen van een sanctie mag niet voor een ander doel worden gebruikt dan waarvoor het is gegeven. Het kan dus niet zo zijn dat de RvB een tegenstander is van het denken van een omroep die het ongehoorde geluid laat horen, vervolgens op zoek gaat naar argumenten om die omroep te kunnen sanctioneren om die op zo’n manier te dwingen tot afstand nemen van de grondslag waarop die omroep is toegelaten tot het publieke omroepbestel. Dat gevaar ligt op de loer als de RvB bijvoorbeeld een aanhanger van het woke-denken is en wordt geconfronteerd met een omroep dat denken verwerpt. Coen de Jong heeft in zijn boek Woke Land, 2022, op p. 98 duidelijk gemaakt dat de voorzitter van de RvB, mr. Frederieke Leeflang, een aanhanger van het woke-denken is. Bekend is dat aanhangers van dat denken slechts open staan voor de eigen opvatting en elke afwijking ervan afwijzen. Voor iemand in een machtspositie als die van voorzitter is het dan noodzakelijk dat afstand van dat denken wordt genomen en met distantie en zorgvuldigheid een standpunt wordt ingenomen. Uit deze analyse zal blijken dat zij daartoe niet in staat is en de RvB gegeven bevoegdheid gebruikt voor een ander doel dan waarvoor die is gegeven.

In de tweede plaats dient een sanctiebesluit zorgvuldig te zijn gemotiveerd met een draagkrachtige en duidelijke motivering.  Gezochte en niet ter zake doende redenen gebruiken is daarmee in strijd.

In de derde plaats dient zo’n sanctiebeschikking te voldoen aan de beginselen van rechtszekerheid, het vertrouwensbeginsel en het gelijkheidsbeginsel. Onjuiste toepassing van rechtsregels kan niet, noch is het mogelijk om de verschillende omroepen binnen het omroepbestel ongelijk te behandelen. Inhoudelijk dienen de overwegingen van de RvB zorgvuldig, evenwichtig en zonder willekeur te zijn. De sanctiebevoegdheid mag niet voor een ander doel worden gebruikt dan het bevorderen van de samenwerking.

Kortom, er rusten op de RvB een reeks van verplichtingen voortvloeiend uit de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, er is dus geen sprake van dat hij een eigen beoordelingsruimte heeft, d.w.z. los van die verplichtingen een eigen standpunt kan innemen. Uit de beschikking blijkt dat de RvB wel een dergelijk vrije bevoegdheid meent te hebben. In feite is het standpunt van de RvB, dat het uiten van kritiek op een wijze die de RvB niet acceptabel vindt, leidt tot zijn standpunt dat er onvoldoende bereidheid tot samenwerking is. Dat is een onjuist standpunt, in strijd met de Mediawet. Deze wet kan niet worden gebruikt om eenheid van denken noch kadaverdiscipline af te dwingen.

Uit de behandeling van de, volgens de RvB relevante, feiten blijkt dat er bij de RvB sprake is van vooringenomenheid, onevenwichtigheid, onzorgvuldigheid, ongelijke behandeling van omroepinstellingen en het rekening houden met omstandigheden die irrelevant zijn. Dat is in strijd met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur.

De RvB haalt het verleden, dat valt onder de eerste sanctiebeschikking, aan als omstandigheid. Dat is in strijd met het beginsel dat niet voor dezelfde fout twee keer een sanctie kan worden opgelegd.

Het standpunt van ON! dat een sanctie van circa € 90.000,- materieel tot gevolg heeft dat sprake is van een beperking van haar uitingsmogelijkheden, dus neerkomt op censuur, is volgens de RvB ongepast, getuigt van disrespect en past niet binnen de toepasselijke publieke waarden, omdat het de geloofwaardigheid van de publieke omroep als geheel zou aantasten.

Dat is een ideologisch/religieuze opvatting passend in de woke-cultuur. De RvB gaat eraan voorbij dat hij zelf de oorzaak is van deze situatie. De door hem opgelegde sanctie aan ON!, is gezien de feiten onrechtmatig en excessief. Een dergelijk gedrag past niet binnen de publieke omroep. De RvB zou eerst eens naar zichzelf moeten kijken.

De RvB suggereert dat ON! niet zou voldoen aan de bepalingen van de Mediawet en de publieke waarden van het bestel. Van strijd met de Mediawet is echter geen sprake. Dat desalniettemin suggereren is kwalijk. En de enkele opmerking dat de publieke waarden van het bestel niet worden gerespecteerd door ON! is onvoldoende om dat als feit aan te nemen. De RvB voldoet niet aan de beginselen van behoorlijk bestuur door na te laten dit forse standpunt zorgvuldig te onderbouwen. Hij komt nu niet verder dan het niveau, ‘het is zo, omdat ik het zeg.’

De Journalistieke Code is geen wettelijke maatregel, noch een bindend besluit van de RvB, maar een code voor journalistiek gedrag, met ruim geformuleerde gedragsregels. De coördinatieregels zijn van geheel andere aard. Die zijn een basis voor het nemen van coördinatiebesluiten. Valt zo’n besluit dan staat daarmee de positie van een omroepinstelling vast. ON! heeft geen coördinatieregels overtreden.

Uit een advies van de Omroepombudsman blijkt dat er nogal wat omroepen zijn die volgens haar die Code onvoldoende volgen. Geen enkele andere omroep is daarop echter aangesproken op een wijze zoals met ON! gebeurt. Bovendien blijkt de Omroepombudsman er eigen opvattingen op nahoudt die niet noodzakelijk voortvloeien uit die code. Zo neemt zij het standpunt in dat iets wat wettelijk mag, journalistiek nog niet ook zou moeten. Dat is een vorm van zelfcensuur adviseren.

Als commentaar wordt geleverd op opvattingen van de Omroepombudsman, heeft dat niets te maken met de bereidheid tot samenwerking. De RvB doet dat wel in die beschikking. Dat is misleidend en onterecht.

Zo mag ON! van de RvB niet zeggen dat ANP nepnieuws brengt. Daarin een omstandigheid lezen van onvoldoende bereidheid tot samenwerking binnen het omroepbestel is onjuist. Het ANP is een leveranciers van nieuws, is geen onderdeel van het omroepbestel. Deze omstandigheid wordt door de RvB wel opgevoerd, maar is irrelevant voor het al dan niet vaststellen van bereidheid tot samenwerking.

ON! zou geen minderheidsstandpunt mogen innemen m.b.t. het genreschema van programma’s. Het innemen van zo’n standpunt vindt de RvB blijk geven van onvoldoende samenwerking. Hij geeft aan dat ON! zich uiteindelijk heeft neergelegd bij het genreschema. Ook hier is sprake van een onjuiste opvatting van de RvB en geeft er blijk van dat hij slechts één opvatting accepteert, de eigen opvatting. Dat is binnen een journalistieke organisatie een ongepaste werkwijze.

De RvB gebruikt de uitzending van ON! d.d. 15 september 2022 als een zwaarwegende overweging. De hantering van het pejoratief ‘zwaarwegend’ valt op. Stemmingmakerij is het. De wijze waarop de RvB dat doet getuigt van vooringenomenheid, onevenwichtigheid en onzorgvuldigheid.

In de eerste plaats was die uitzending gericht tegen racisme en discriminatie. Het feit dat andere omroepen daar een geweldige ophef over maken, geeft aan dat zij onvoldoende bereidheid tot samenwerking hebben, niet ON!.

De ophef van die andere omroepen is buitensporig, de wijze waarop die naar buiten zijn getreden gaat over de grens heen van wat aanvaardbaar is. De mening van hen, dat ON! uit het bestel moet worden gezet, is daarvan een voorbeeld. Als ON! zich daartegen te weer stelt en op een interview van Bert Huisjes, WNL, zegt; ‘Bert mag niet jokken’, neemt de RVB dat ON! kwalijk, terwijl hij Huisjes had behoren aan te spreken. De RvB zet hier de zaak op zijn kop. Dat geldt ook voor de andere ongefundeerde beschuldigingen en aantijgingen van andere omroepen. Als die omroepen, m.u.v. de NOS, de samenwerking met ON! opzeggen, wordt dat gedrag ON! toegerekend.  Dat is de zaak wederom op zijn kop zetten.

Het is bekend dat woke-adepten niet denken in rationale logica en oorzaak en gevolg. De Franse filosoof, prof. dr.Jean-François Braunstein noemt deze wijze van denken: ..’une maladie collective qui détruit la capacité des gens à penser rationellement.’(La Religion Woke, 2022, p.16) Hij wijst erop dat in dit denken er geen ruimte is voor normaal, op redelijk argumenten gebaseerd debat. Degene die het ‘correcte’ standpunt niet wenst te volgen, wordt gecanceld, beschimpt en uitgesloten.

De RvB zegt geen inhoudelijk standpunt in te nemen over die ON!-uitzending van 15 september 2022. Maar hij voert met instemming de afkeurende standpunten van andere omroepen, de Centrale Ondernemingsraad en het ANP aan, gebruikt dat als een argument voor zijn standpunt. Via deze omweg neemt de RvB dus wel een inhoudelijk standpunt in over dat programma. Daarbij dient te worden bedacht dat het standpunt van de Centrale Ondernemingsraad duidelijk ongefundeerd en onjuist blijkt te zijn. Het standpunt van het ANP, een leverancier van nieuws, is bovendien irrelevant. De RvB handelt hier in strijd met de Mediawet.

De RvB suggereert dat de Mediawet wellicht is overtreden door ON!. Dat is echter feitelijk niet het geval. Dat is een kwalijke, stemming makende suggestie. Het is nog ernstiger: de RvB ging aanvankelijk voor het anker liggen dat ON! de Mediawet had overtreden en had aangezet tot strafbare feiten. ‘De grens was bereikt’, maakte de voorzitter van de RvB publiekelijk bekend. Maar die route is niet doorgezet omdat de RvB dan afhankelijk is van andere instanties. Gekozen is om een discretionaire bevoegdheid te gebruiken om zo ON! te kunnen straffen voor haar kritische gedrag en afwijkende standpunten.

De RvB haalt een uitzending van 10 mei 2022 erbij, die echter reeds onder de eerste sanctiebeschikking valt. Dat getuigt van zijn onzorgvuldige behandeling om koste wat het kost ON! met een tweede sanctie te willen treffen.

De RvB noemt de gang van zaken rond de uitzending van 15 september 2022 een belangrijk signaal. Zo blijkt dat de RvB zich tegenspreekt. Eerst stellen dat hij geen inhoudelijk standpunt mag innemen over die uitzending als relevant feit/relevante omstandigheid, het vervolgens via allerlei invalshoeken wel doen. Dit is in strijd met de verplichting tot formele en materiële zorgvuldigheid die de RvB in acht moet nemen. Uit de feiten blijkt dat het programma van 15 september geen factor mag zijn bij de overweging de bevoegdheid van artikel 2.154 Mediawet toe te passen. Het was een kritisch programma dat racisme en discriminatie veroordeelt. De suggesties van ieder die het tegendeel beweert, zijn onjuist en geven blijk van kwaadaardigheid.

Het standpunt van de overige omroepen dat die uitzending 15 september 2022 reden zou zijn de samenwerking met ON! op te zeggen, is een blijk van overtreding van de samenwerkingsverplichting van artikel 2.154 Mediawet. Het standpunt van de RVB dat hieruit zou blijken dat ON! die verplichting overtreedt is onjuist, onbegrijpelijk en onzorgvuldig. De RvB zet opnieuw de zaak op zijn kop.

De wijze waarop de RvB deze kwestie beoordeelt blijkt uit zijn behandeling rond het programma ‘Het Zwarte Pieten Journaal’.  Een kleine actiegroep heeft zich enkele jaren geleden gericht op het laten verdwijnen van dit programma en daarbij allerlei onjuiste en ongefundeerde argumenten aangevoerd. Het was vanaf het begin duidelijk dat ON! dat standpunt niet deelt en wenst te ijveren voor handhaving van dat programma. 

De RvB wil daarover geen discussie en verbiedt in feite ON! een van haar actiepunten naar voren te brengen. Het feit dat ON! ernaar heeft gestreefd dit punt binnen te halen, wordt door de RvB omgezet in een omstandigheid dat ON! onvoldoende samenwerkt. Dit is een standpunt  dat niet past is binnen de Mediawet.  Het lijkt op kadaverdiscipline van de RvB en het geen ruimte willen bieden voor andere inzichten. ON! is nota bene binnen het omroepbestel toegelaten om de niet gehoorde standpunten naar voren te brengen. In feite blokkeren de RvB en de overige omroepen ON! om zijn gerechtvaardigde standpunten naar voren te brengen.

Op grond van de door de RvB aangevoerde feiten en omstandigheden is toepassing van de sanctiebevoegdheid door de RvB  ‘détournement de pouvoir’, derhalve in strijd met de Mediawet.

Deze zaak toont een alarmerende situatie binnen de publieke omroep. Omroep ON!, die is binnengelaten het ongehoorde geluid naar voren te brengen, wordt de mond gesnoerd en  ten onrechte beticht van racisme en discriminatie. Het optreden van de RvB getuigt van het willens en wetens toepassen van zijn ‘correcte normen’ die als eenduidige normen worden gepresenteerd– dat is een woke benadering – die ongehoord is binnen een journalistieke organisatie als de publieke omroep.

Zo wordt de pluriformiteit van het bestel gereduceerd tot de correctheidsopvatting van de RvB. Daarmee legt de RvB de bijl aan de wortel van een pluriform, ongebonden omroepbestel.

Hoewel de RvB geen bevoegdheid heeft zich met de inhoud van de programma’s in te laten, doet hij dat via een omweg wel. Dat is een ernstige inbreuk op de grondslagen van het omroepbestel.

Er kan mijns inziens maar één conclusie worden getrokken: de sanctie tegen ON! moet worden ingetrokken en de RvB van de NPO moet tot de orde worden geroepen. Dat is in eerste instantie een taak voor de RvT van de publieke omroep.

De auteur van dit artikel, Mr. Bauke Geersing, is voormalig directeur NOS