‘Prozac werkt niet en is onveilig voor jongeren, blijkt uit nieuw onderzoek’

Auteur: Maryanne Demasi, PhD

Een nieuwe wetenschappelijke analyse heeft aangetoond dat fluoxetine (merknaam Prozac) onveilig en niet effectief is voor het behandelen van depressie in kinderen en adolescenten. In Nederland gebruiken meer dan 50.000 mensen Prozac. In de Verenigde Staten gaat het om meer dan 4,7 miljoen gebruikers. Als Prozac niet effectief of zelfs gevaarlijk is, dan blijven al deze mensen verstoken van medische zorg die hen wel zou kunnen helpen, met verlies van productiviteit en veel menselijk leed tot gevolg.  

Documenten die door de fabrikant van Prozac zijn ingediend bij de Britse medicijnwaakhond MHRA zijn opnieuw onder de loep genomen door twee wetenschappers. Hieruit blijkt dat onderzoeksdeelnemers zelfmoord probeerden te plegen in een hogere mate dan men zou verwachten na het nemen van fluoxetine. Deze zelfmoordpogingen zijn echter niet opgenomen in het onderzoeksrapport. Ik heb het wetenschappelijk tijdschrift hiervan op de hoogte gesteld, maar de eindredacteur weigert om het verslag aan te passen. 

Professor Peter Gøtzsche is arts en deed de analyse samen met psychiater David Healy. Hij zegt: “Deze fouten zijn volledig onacceptabel. Wanneer zelfmoordpogingen uit medische tijdschriften worden gehouden, wat vaak gebeurt in dit soort experimenten, verandert dit volledig het oordeel over de veiligheid van het medicijn. Dit is belangrijke informatie voor patiënten die overwegen deze pillen te slikken.”

In 2002 werd Prozac, geproduceerd door Eli Lilly, door de Amerikaanse medicijnwaakhond Food and Drug Administration goedgekeurd voor de behandeling van depressie bij kinderen en adolescenten. Dit op basis van gegevens uit twee klinische proeven. Deze werden gepubliceerd in peer-reviewed tijdschriften in 1997 (Studie 1) en 2002 (Studie 2). 

Beide publicaties meldden een klein voordeel van fluoxetine boven placebo bij jongeren met depressie en er leken geen grote risico’s te zijn. Na goedkeuring werd dit medicijn één van de meest voorgeschreven antidepressiva voor kinderen van 0-19 jaar in de Verenigde Staten. 

Uit de opnieuw geanalyseerde klinische gegevens van de eerste studie bleek dat twee deelnemers zelfmoord probeerden te plegen na respectievelijk 12 en 15 dagen van fluoxetinegebruik. Deze gebeurtenissen werden uit het onderzoeksartikel gehouden. 

Daarnaast ontdekten Gøtzsche en Healy problemen met de “verblinding”. Dit betekent dat de onderzoekers waarschijnlijk op de hoogte waren van welke patiënten de medicatie hadden gekregen en welke het placebo. (Dit is tegen de regels van wetenschappelijk onderzoek omdat het de resultaten kan beïnvloeden, red.)

Ze vonden ook dat onderzoeksdeelnemers die al antidepressiva gebruikten maar één week kregen om deze medicatie af te bouwen. Dit zorgde voor zware ontwenningsverschijnselen in sommige deelnemers in de placebogroep, waardoor het moeilijk is om de daadwerkelijke schadelijke effecten in de behandelgroep in te schatten. (Omdat er geen eerlijke vergelijking kan worden gemaakt, red.)

Tot slot analyseerden Gøtzsche en Healy de belangrijkste resultaten. Wat bleek? Fluoxetine heeft geen positief effect op depressie vergeleken met een placebo. 

Ik schreef naar beide wetenschappelijke tijdschriften met de vraag of de redacties de fouten willen verbeteren. En met het verzoek om de zware bijwerkingen die niet in de gepubliceerde artikelen werden genoemd, alsnog te publiceren. 

De eindredacteur van Archives of General Psychiatry (nu JAMA Psychiatry) wees de zorgen over de twee niet-gepubliceerde zelfmoordpogingen af en heeft geen correctie aangebracht. De eindredacteur van Journal of the American Academy of Child Adolescent Psychiatry (JAACAP), het tijdschriftdat het tweede onderzoek naar fluoxetine publiceerde, zei dat het niet zou reageren op de kritiek totdat de fouten die door Gøtzsche en Healy gevonden zijn in een wetenschappelijk tijdschrift zijn gepubliceerd. 

Het heeft een jaar geduurd, maar het paper van Gøtzsche en Healy is inmiddels gepubliceerd in een peer-reviewed tijdschrift. JAACAP reageerde hierop met de mededeling er opnieuw naar te kijken, maar deed geen toezegging over wanneer dit zou zijn afgerond.

Gøtzsche vergelijkt de situatie met een ander placebo-dubbelblind onderzoek naar het medicijn Paxil (paroxetine) dat voorgeschreven wordt om de stemming te verbeteren. GlaxoSmithKline’s Study 329 is berucht omdat het claimde dat “Paroxetine effectief is en normaal gesproken goed getolereerd wordt.” Maar het tegenovergestelde bleek waar toen onderzoekers de data van het experiment opvroegen bij de medicijnwaakhond. 

“Een heranalyse van de data van Study 329 liet zien dat paroxetine niet effectief is tegen depressie in kinderen en jongeren, en daarnaast ook niet veilig is,” aldus Gøtzsche. “Veel zelfmoordpogingen onder invloed van paroxetine werden weggelaten of werden ten onrechte omschreven als emotionele labiliteit. Ik vind dit fraude.”

Het uitsluiten van pogingen tot zelfmoord en geslaagde zelfmoorden vervormt de medische literatuur en de daaruit voortvloeiende richtlijnen voor het voorschrijven van medicatie, waardoor deze niet meer kunnen worden vertrouwd. Uiteindelijk betalen de patiënten de prijs, soms met hun leven, door vervormde klinische gegevens en door tijdschriften die weigeren grove fouten te corrigeren. 

Antidepressiva zoals fluoxetine verdubbelen het risico op zelfmoord en agressie bij kinderen en adolescenten en ze leiden vaak tot een verminderde levenskwaliteit. Zo veroorzaken ze seksuele disfunctie bij ongeveer 50% van de gebruikers en deze schade kan nog lang doorgaan nadat patiënten hebben geprobeerd te stoppen. “Ik heb van veel families gehoord dat hun kinderen zelfmoord hebben gepleegd door antidepressiva. We zouden ze niet aan jonge mensen moeten voorschrijven,” zegt Gøtzsche. 

De foutieve rapportage kan er ook toe leiden dat veiligere, effectievere interventies zoals psychotherapie minder vaak worden aangeboden of uit het pakket verdwijnen. Gøtzsche: “Onze meta-analyse van tien onderzoeken toonde aan dat psychotherapie het aantal nieuwe pogingen tot zelfmoord halveerde bij patiënten die werden opgenomen na een poging tot zelfmoord. Psychotherapie is wat ze zouden moeten krijgen, geen pillen.” 

Maryanne Demasi (PhD) is een Australische onderzoeksjournalist die tien jaar lang heeft gewerkt als wetenschappelijk onderzoeker. 

Dit is een aangepaste versie van een opinieartikel dat eerder verscheen op de Substack van de auteur. Vertaling en redactie: Maarten van der Laan.