‘Van Rutte bevrijd’

Auteur: Paul Cliteur

Eindelijk is de kogel dan door de kerk. En als we De Telegraaf mogen geloven een beetje geholpen door Ons Lieve Heer. Het is helemaal niet zo dat Rutte autonoom de “keuze” heeft gemaakt om te stoppen. Hij werd vlak voor het debat over de motie van wantrouwen door Kaag gebeld dat hij toch echt alleen stond. Van de uitkomst van het debat zouden de D66’ers laten afhangen of ze de premier nog zouden steunen. Toen, pas toen, heeft de oude vos besloten dat zijn positie onhoudbaar was geworden en heeft hij de handdoek in de ring gegooid.

Een door leugens gestempelde politieke carrière kwam daarmee ook op het einde weer met een leugentje aan zijn eind. Ergens wel een mooie symboliek.

Rutte laat de VVD achter in totale verwarring. Gedoodverfde opvolgers als Dijkhoff en Schippers houden het voor gezien. Officieel omdat het zoveel zou vergen, het ambt van premier, en men aan privéleven de voorrang geeft.

Maar de werkelijkheid is: Rutte heeft een standaard voor gelieg en gedraai neergezet waar niemand aan kan voldoen. En toch is dat noodzakelijk voor een VVD’er. De VVD is namelijk een partij die niet dertien jaar maar al decennialang twee gezichten laat zien. Enerzijds is daar de partij van Bolkestein met een consistent rechtse koers op migratiebeperking, euroscepsis en veiligheid. Anderzijds is daar de koers van de vrolijke saxofonist Hans Dijkstal (1943-2010) die over links wilde.

Elke VVD-leider moet altijd tussen die twee polen zijn weg vinden en dat moest Rutte ook. Voor hem betekende het dat na zijn mislukte avontuur met Wilders’ PVV de koers van de saxofonist werd gevolgd: het echte politiek bedrijven met links. Maar ondertussen werd dan ook de façade opgetrokken dat nog iets overbleef van het oude rechtse denken van Bolkestein. Links handelen, beetje rechts kletsen.

Dat vergt grote behendigheid, want je moet ook proberen aan de VVD’ers en aan de rest van de wereld te verkopen dat dit niet een of ander slap waterig compromis is, maar een principieel verantwoord evenwicht.

Dat “verkopen” met al het gelieg en gedraai dat daarbij hoort kon Rutte als de beste. Zo goed dat hij min of meer “onopvolgbaar” is.

Die “onopvolgbaarheid” zal de VVD electoraal zwaar in de weg zitten. Ook heeft de VVD nu zijn romance met D66 beëindigd. We moeten hopen op een oriëntatie naar rechts.

Ondertussen blijft het toch oppassen geblazen, want het demissionaire Kabinet moet geen enkele “klus” kunnen “afmaken”. Volledige stilstand zou het beste zijn.

Het demissionaire Kabinet heeft principieel geen democratische legitimatie meer, maar Nederland functioneert al decennia lang niet meer als een democratie. In de demissionaire periode zitten we eigenlijk staatsrechtelijk in een “state of nature”, waarin, naar Hobbes (1588-1679), het leven “solitary, poor, nasty, brutish and short” is.

Het is in de republiek der meningen een “oorlog van allen tegen allen”. Zo moeten we opletten dat in deze chaos niet de antidemocraten van D66 een partijverbod realiseren, wat nog steeds op de plank ligt. Of een omroepverbod, omdat het voor de antidemocraten wel fijn is dat de NPO behouden blijft als propagandamachine van de links-liberale vleugel.

Maar afgezien daarvan wordt het een van de meest boeiende perioden in de politieke geschiedenis van het land. Wel opletten.

Dit is een opinie-artikel van Paul Cliteur. Hij was hoogleraar rechtswetenschap in Leiden en hoogleraar filosofie in Delft.




Hoofdafbeelding: ANP / Remko de Waal – Den Haag, 10 juli 2023: Rutte legt verklaring af aan Tweede Kamer over val kabinet, daarna Kamerdebat