Auteur: Paul Cliteur
Mijn hele leven schrijf ik al ‘columns’. Wat is eigenlijk een column? Een liefst prikkelend stukje met een mening. Columns hebben ook mijn wetenschappelijke werk gestimuleerd. Het dwingt je kort en bondig te vertellen hoe je over iets denkt. Het dwingt je een standpunt te bepalen in situaties waarin ‘de wetenschapper’ soms zijn kaarten tegen de borst houdt.
Ik heb dat, lang geleden, een paar jaar gedaan voor Trouw. Ook had ik een televisie-column in het programma Buitenhof.
Aan de universiteit riepen die columns gemengde reacties op. Enerzijds bewondering. Je kreeg een publiek dat veel groter is dan het publiek dat doorgaans academische stukken leest. Maar anderzijds ook wel wat kinnesinne. Die kinnesinne vertaalde zich dan in: “Hmm, ik zou dat ook wel kunnen maar doe het niet, want columns schrijven is ‘te oppervlakkig’. Of: “Ik heb het te druk om dit ‘ernaast’ te doen.”
Een hele speciale vorm van kinnesinne vertaalde zich kortstondig in openlijke tegenwerking. Die tegenwerking bestond eruit dat men ging klagen bij de decaan van de faculteit over columns die door een hoogleraar, door mij dus, werden gepubliceerd en die ‘namens de universiteit’ zouden zijn geschreven. Namens de universiteit? Waar haalt die man dat vandaan? Het is toch mijn naam die onder die column staat? Maar dat vond die klager helemaal niet. Ik was hoogleraar aan de universiteit en dus werden die columns eigenlijk mede door de gehele universiteit van Leiden geschreven (of ‘namens’ de verzamelde hoogleraren). Hij speelde ook met de gedachte van een roulatiesysteem. Nu zou ik dat eens ‘een jaartje’ moeten doen, maar daarna een ‘andere hoogleraar’, hij bijvoorbeeld.
De decaan hielp de klager uit de droom. Columns werden op persoonlijke titel geschreven en een krant of televisieprogramma nodigde zelf iemand uit om op eigen naam en titel een standpunt te presenteren.
Onwillekeurig moest ik weer even hieraan denken toen het Commissariaat voor de Media (CvdM) eiste dat ON! een column van presentator Raisa Blommestijn zou verwijderen. Waarom? Omdat ‘verwarring’ zou kunnen ontstaan over wat het standpunt is van ON! en wat het standpunt is van het individu dr. Raisa Blommestijn.
Een absurde veronderstelling natuurlijk en gemakkelijk te verhelpen, want nu staat onder de column van Blommestijn hetzelfde als wat onder mijn stukje staat: Iedere columnist schrijft op persoonlijke titel. Dat geldt ook voor columnisten betrokken bij ON!. Het standpunt van de columnist representeert niet de opvattingen van de omroep.
Gaat dat helpen? Ik vermoed bij het CvdM niet, want het gaat bij die klagers over columns uiteindelijk natuurlijk om iets anders dan men voorgeeft waar het om zou gaan. Men heeft uiteindelijk gewoon inhoudelijke bezwaren tegen die column. Die column is te ‘rechts’, ‘extreemrechts’ zelfs, te dit of te dat, en men wil het dissidente geluid smoren. En dan komen zij met smoesjes over ‘verwarring’ die zou kunnen ontstaan, of met andere flauwekulargumenten.
Een ijverig ambassadeur van dit soort verzet is Bauke Geersing, voormalig voorzitter van de Raad van Toezicht van ON!. Geersing presenteerde in OpinieZ onlangs een verdediging van het beleid van het CvdM. “Omroep zet nodeloos eigen voortbestaan op het spel,” meent hij. “Het Commissariaat voor de Media heeft omroep ON! een ultimatum gesteld: voor 8 juli moet een column van Raisa Blommestijn offline worden gehaald,” schrijft Geersing. En hij vindt dat eigenlijk nog helemaal niet zo’n slecht idee. Een omroep dient zich te houden aan de Mediawet en de Journalistieke Code, tenslotte, en het Commissariaat voor de Media past die gewoon toe. Jammer dat ON! haar voortbestaan in de waagschaal stelt door dit niet in te zien, schrijft Geersing.
“Maar de vraag is of het steun verlenen door ON! aan een dergelijke column, door die op de website van ON! te plaatsen, de regels van de Mediawet en de Journalistieke Code NPO respecteert,” vervolgt Geersing dan.
De cruciale zin is hier weer de eerste: de gedachte dat ON! ‘steun verleent’ aan (de inhoud van) een column door deze op de site van ON! te publiceren. Waar ON! steun aan verleent, zou ik zeggen, is het idee dat mensen op persoonlijke titel een standpunt kunnen ventileren. Wat een omroep controleert is, grofweg, de kwaliteit. Columns worden op eigen naam en titel geschreven. Hoe kan je je trouwens een column ‘namens’ een omroep voorstellen? Of ‘namens’ het gehele bedrijf? Moet het gehele bedrijf daarover gaan stemmen? Mag ieder lid uit de organisatie stemmen over wat erin moet en wat eruit? En hoe zouden ‘de Mediawet en de Journalistieke Code NPO’ steun kunnen geven aan censuur? Want dat is wat Geersing voorstelt. Hij wil een aan de omroep externe instantie, het CvdM, gewoon censuur laten plegen. Wat hij voorstelt, is in strijd met de vrijheid van gedachte (artikel 18 Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens) en de vrijheid van meningsuiting (artikel 19). Ook verhoudt het zich op gespannen voet met wat in onze grondwet in artikel 7 in zulk mooi archaïsch taalgebruik is neergelegd met de woorden:
“Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.”
Het hooghouden van die vrijheid is in deze tijd van enorm belang. ON! is daar zelfs voor opgericht: het ongehoorde hoorbaar maken, het ongeziene zichtbaar. Het is onbegrijpelijk dat iemand als Geersing in ‘verantwoordelijkheid volgens de wet’ gaat hangen en dat dan op de meest beperkende manier geïnterpreteerd. Voor de vrijheid van expressie moet altijd als leidend beginsel de woorden van George Orwell gelden.
In het bijzonder columns die voldoen aan wat Orwell hier schrijft zouden moeten worden hooggehouden. Niet omdat dit een ‘belang is van de columnist’, maar omdat dit in het belang is van ons allemaal. Dat is een van de vele misverstanden die spreken uit het stukje van Geersing. Dat is dat hij het heeft over ‘het kleine belang van de column van Raisa Blommestijn’. Wat Geersing mist, is dat het hooghouden van de vrijheid niet samenvalt met het belang van één willekeurige columnist. Het valt samen met het belang van de omroep, het belang van de gehele NPO, het belang van Nederland.
Laten we hopen dat ook bij het CvdM dit inzicht gaat doorbreken.
Paul Cliteur is emeritus hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap, Universiteit Leiden.
Iedere columnist schrijft op persoonlijke titel. Dat geldt ook voor columnisten betrokken bij ON!. Het standpunt van de columnist representeert niet de opvattingen van de omroep.